Welfare and work in the open economy Book

H θεωρητική πραγματεία του Gosta Esping-Andersen, που φέρει τον τίτλο 'Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού της ευημερίας,' κινείται πάνω στον άξονα ανάλυσης των τύπων κοινωνικού κράτους που ενέσκηψαν ιστορικά στο λεγόμενο Δυτικό κόσμο, ακολουθώντας, πέραν της ανάπτυξης των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, την ανάδυση αυτού που αποκλήθηκε ως κοινωνική-πολιτική 'νεωτερικότητα.' Και η πραγματεία του Andersen θεωρούμε πως αποκτά και μία ιδιαίτερη επικαιρική διάσταση συνεπεία της εκδήλωσης της εξελισσόμενης πανδημικής κρίσης. Ως προς αυτό, η πρόκληση για το κράτος πρόνοιας, το σύγχρονο κράτος πρόνοιας, δεν προσδιορίζεται μέσω της εκδήλωσης μίας βαθιάς οικονομικής κρίσης όπως αυτή της περασμένης δεκαετίας που άφησε ρωγμές στην οργάνωση, στη χρηματοδότηση, στη στρατηγική αλλά (κρίσιμο σημείο) και στη συμπεριληψιμότητα του, αλλά, εκφράζεται εν καιρώ πανδημίας και των διακυβευμάτων που αυτή θέτει στο προσκήνιο. Η μαζική και τάχιστη αναπαραγωγή του ιού σε ευρωπαϊκές χώρες (η ευρωπαϊκή ήπειρος θεωρείται η 'μήτρα' του κράτους πρόνοιας), προκάλεσε δυσλειτουργίες και βίαιους εσωτερικούς κραδασμούς σε ό,τι ορίζεται ως δημόσιο σύστημα υγείας που λειτουργεί ουσιωδώς εντός του ευρύτερου κράτους πρόνοιας, που εν προκειμένω, προστέθηκαν στην αποδιοργάνωση ή αλλιώς, στη 'βίαιη' συρρίκνωση παρεχόμενων υπηρεσιών, αμφισβητώντας εμπράκτως την λογική της 'αυτοματοποιημένης' λειτουργίας. Αναφέραμε προηγουμένως, ό,τι σε αυτή την περίπτωση έχουμε να κάνουμε με μία κρίση δημόσιας υγείας η οποία και συνιστά πρόκληση για το κράτος πρόνοιας και όχι για την αναπαραγωγή μίας κοινωνιο-οικονομικής κρίσης που εκκινεί από την σφαίρα της παραγωγής και της οικονομικής διαδικασίας. Επιθυμούμε σε αυτό το σημείο να διευρύνουμε το σκεπτικό μας: Η πλέον πρόσφατη κρίση, για την αντιμετώπιση της οποίας ενεργοποιείται το κράτος και κρατικές υπηρεσίας ως 'γραμμή άμυνας,' δύναται να αποκαλύψει εμπρόθετα τις ρωγμές που έχουν προκληθεί στο κοινωνικό κράτος και σε δημόσια συστήματα υγείας, δίχως όμως να αποτελούν, αυτές οι ρωγμές (ή οι ίδιες 'ρηγματώσεις') πανάκεια για την εξέλιξη που προσέλαβε η μεταδοτικότητα του κορωνοϊού σε χώρες όπως η Μεγάλη Βρετανία, η Ιταλία, η Γαλλία, η Ισπανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Υπό αυτό το πρίσμα, η δράση με όρους απο-εμπορευματοποίησης, αποτελεί μείζον διακύβευμα. Αντιθέτως, σε αυτή την παράμετρο, δύναται να προσθέσουμε την αργοπορημένη κρατική αντίδραση, την αίσθηση μίας 'ανθεκτικότητας' και μη-ευαλωτότητας που σε επίπεδο ασκούμενης ρητορικής και πολιτικοϊδεολογικού λόγου έσπευδε να επικαλύψει κενά και παραλείψεις, με την ίδια την εξάπλωση του κορωνοϊού να προβάλλει ευδιάκριτα, κοινωνικά, πολιτικά και κύρια υγειονομικά, το πρόσημο της 'απορίας' για τα βασικά του χαρακτηριστικά. Εάν δε εξειδικεύσουμε περαιτέρω, θα αναφέρουμε πως η ύπαρξη πολλών θανάτων σε δομές φροντίδας ηλικιωμένων σε χώρες όπως η Γαλλία, η Ιταλία, η Ισπανία, αντανακλά την αμφισημία καθεστώτων πρόνοια που δύνανται να συναρθρώσουν την ατομικότητα με την έλλειψη μίας συνεκτικής δια-γενεακής πολιτικής. Κλείνοντας αυτή τη σύντομη παρέκβαση, ας επιστρέψουμε στα του βιβλίου. Κατ' αρχάς, αξίζει να επισημάνουμε το γεγονός ό,τι η μετάφραση της Άσπας Γολέμη είναι αρκούντως επιστημονική ή αλλιώς, διαφορετικά τιθέμενο, κινείται πάνω στο πλαίσιο της επιστημονικότητας που υιοθετεί ο Gosta Esping - Andersen, δίχως να διστάζει παράλληλα να αναμετρηθεί με τα πυκνά νοήματα και το πλέγμα ιδεών που θεμελιώνει ο συγγραφέας της πραγματείας αυτής. Περαιτέρω, η εισαγωγή της Μαρίας Πετμεζίδου που τιτλοφορείται 'Από τη "χρυσή εποχή" στην εποχή της κρίσης" διαμορφώνει τις προϋποθέσεις λειτουργίας της ως 'βιβλίου εντός βιβλίου,' επικαιροποιεί και εμπλουτίζει τις θεωρητικές επεξεργασίες του Andersen, ενσωματώνοντας τις μεταβολές και τους μετασχηματισμούς που έχουν επέλθει σε επίπεδο κράτος πρόνοιας την περίοδο της διεθνοποίησης του κεφαλαίου, προεκτείνοντας το έως την εποχή της οικονομικής κρίσης. Από αυτή την άποψη, συνιστά το ιδανικό υπόβαθρο για την γνωριμία με το συγκεκριμένο έργο του Andersen, έργο κλασικό για το πεδίο της κοινωνικής πολιτικής, όσο και για την τυπολογία διάκρισης μεταξύ διαφορετικών καθεστώτων κράτους πρόνοιας. Και ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Pompeu Fabra της Βαρκελώνης, δεν φείδεται της απαραίτητης και για την 'οικονομία' της πραγματείας του μεθοδολογικής και αναλυτικής εμβάθυνσης, ώστε να παρουσιάσει, αφενός μεν τα χαρακτηριστικά που διακρίνουν τον τύπο κοινωνικού κράτους, και, αφετέρου δε, να προβεί σε μία ακόμη και έμμεση σύγκριση τους, επιδιώκοντας να αναδείξει όχι το 'βέλτιστο' αποτέλεσμα, αλλά την λειτουργία που κάθε φορά δύναται να συσχετισθεί με παραμέτρους όπως το επίπεδο ανάπτυξης, η ιδεολογία του κυβερνώντος κόμματος, οι ασκούμενες κυβερνητικές πολιτικές, η επίτευξη ισορροπίας μεταξύ κράτους και αγοράς. Με άλλα λόγια, την κατά το δυνατόν πληρέστερη λειτουργία. Το κράτος πρόνοιας αντλεί τόσο από την οιονεί σφαίρα της παραγωγής, όσο και από την δυνατότητα άμβλυνσης των εντάσεων και των ανισοτήτων που ενσκήπτουν στο πεδίο του κοινωνικού, αποτελώντας εν ευρεία εννοία, 'προϊόν' πολλών παραμέτρων που αν φέρει κάτι, αυτό είναι ο δείκτης της ισότητας. Στους 'τρεις κόσμους' που συγκροτούν ένα κοινωνικό περιεχόμενο, η δόκιμη επιστημονική γλώσσα του Esping-Andersen διαπερνά την βιβλιογραφία περί κοινωνικής πολιτικής, αναδεικνύει τις απαρχές του κοινωνικού κράτους με σημείο αναφοράς την ευρωπαϊκή ήπειρο (που δεν νοείται βέβαια ως ενιαίος οικονομικός χώρος), εννοιολογεί το σημαίνον της 'απο-εμπορευματοποίησης' στο βαθμό που αυτή ενσωματώνεται εντός του κράτους πρόνοιας ωθώντας ή και πιέζοντας προς την ίδια κατεύθυνση της προσβασιμότητας σε αυτό, της εξισορρόπησης της 'πώλησης' της εργατικής δύναμης διαμέσου όχι της προσφοράς ενός 'καρότου' στον βιομηχανικού τύπου προλετάριο και στην εργατική τάξη (μισθός), αλλά της ένταξης του στο μηχανισμό λειτουργίας ενός κράτους πρόνοιας, αρχή του οποίου καθίσταται η αμοιβαιότητα-ανταποδοτικότητα. Υπό αυτό το πρίσμα δύναται να προσλάβουμε την όλη πολιτική της Σοσιαλδημοκρατίας. Συμβολικά, το κράτος πρόνοιας αναγνωρίζει το πρόσωπο πριν από την κοινωνική τάξη και την κοινωνική τάξη με 'πρόσωπα,' κοινωνικά επενεργεί επί των σχέσεων κεφαλαίου-εργασίας, πολιτικά, διευρύνεται κατά τι. Με αναλυτική ενάργεια ο Andersen εντοπίζει τρεις τύπους κράτους πρόνοιας, ήτοι τον συντηρητικό (βλέπε Γερμανία), τον φιλελεύθερο (ΗΠΑ), και τον σοσιαλιστικό (Σκανδιναβικές χώρες), όλα υποδείγματα που δεν χωρίζονται από ευμεγέθη στεγανά. Συστηματοποιώντας την μελέτη του, εξετάζει τις μεταβλητές που χαρακτηρίζουν τον κάθε τύπο κοινωνικού κράτους, συναρθρώνει τον και τους βαθμούς κοινωνικής προστασίας με πολιτικές και καθεστώτα συνταξιοδότησης, προσφέροντας στον αναγνώστη μία ευρύτερη οπτική αυτού που θεωρήθηκε ως κοινωνικό-πολιτικό επίτευγμα, συνδεόμενο με την μεταπολεμική 'ένδοξη τριακονταετία.' Ο βαθμός εξέλιξης του κράτους πρόνοιας ανά περίπτωση απηχεί ευρύτερους μετασχηματισμούς στη δομή των κομματικών-πολιτικών δρώντων, στην καπιταλιστική οικονομική παραγωγή, στις αναπαραστάσεις που χρησιμοποιούν τα κόμματα για να ορίσουν τον κόσμο τους. Και εάν έπρεπε να διαλέξει ο συγγραφέας; Κάτι τέτοιο δεν δηλώνεται ρητά, αφήνεται όμως να διαφανεί μία λεπτή προτίμηση προς το σοσιαλιστικό καθεστώς ως προς το πλέον αντιπροσωπευτικό και εξισωτικό, που αποτελεί αποτέλεσμα ευρύτερων κοινωνικών-ταξικών συμμαχιών της Σοσιαλδημοκρατίας στις Σκανδιναβικές χώρες, την Σοσιαλδημοκρατία που την σημερινή περίοδο ταλανίζεται από την μη ουσιώδη απόκριση της πάνω στο τι δύναται να συμβάλλει στην εκ νέου διαμόρφωση ενός κράτους πρόνοιας με το βλέμμα στραμμένο στην εργασιακή επισφάλεια. Και ποιο στοιχείο χαρακτηρίζει όχι το επιτυχημένο αλλά διευρυμένο κράτος πρόνοιας; Η δυνατότητα άμβλυνσης ενός πατερναλιστικού προστατευτισμού που παρέχεται πέραν του κράτους. Και εάν κάτι προσδιόριζε ιστορικά-πολιτικά-ιδεολογικά το σοσιαλιστικό, Σκανδιναβικό καθεστώς ήταν η προσαρμοστικότητα του και η χάραξη στρατηγικών συμπερίληψης και 'οικογενειακότητας' που απαντούν σε διαφορετικούς τύπους αναπαραγωγής. Η 'τελειότητα,' ο περφεξιονισμός δεν αναζητάται στο βιβλίο. Οι 'Τρεις κόσμοι' του καπιταλισμού που αναπαρήχθη σε ένα περιβάλλον ανταγωνισμού, από τη μία πλευρά είναι ένα κλασικό βιβλίο, από την άλλη, ένα επιδραστικό, ισορροπώντας ιδανικά μεταξύ επιστημονικότητας και ρέουσας αφήγησης που στέκεται σε ένα υπόδειγμα όσο χρειάζεται ώστε να μεταβεί στο επόμενο.