Notes From the Fortune-Telling Parrot : Islam and the Struggle for Religious Pluralism in Pakistan Book

[
این مطالب در سه «بخش» دسته‌بندی شده‌اند، تحتِ عنوانِ: «دین»، «اسلام»، و «سنت».
بخشِ اول، در چارچوبِ سه سرفصل ارائه شده است: «زندگی در جهانِ چند آیینی»، «رهیافتِ سنتی به دین»، «دین و بحرانِ محیطِ زیست».

«دین» و «زندگی در جهانِ چند آیینی»
«نصر»، معتقد است: یک فرد در حوزه‌های شخصی و عقلانیِ زندگیِ خود ممکن است با کسانی که به جهانِ دینیِ متفاوتی تعلق داشته باشند ارتباط برقرار کند. مانندِ خودِ او که در دورانِ دانشجویی‌اش، برای چندین سال، هر یکشنبه ملزم بوده که به کلیسا برود. ملزم بوده زیرا در حوزه‌ی دینیِ متفاوت و التزامیِ دیگری مشغول به تحصیل بوده است. و این البته یعنی رویارویی با مشکلاتِ زندگی در جهانی چند دینی و کسبِ تجربه از آن. تا آن‌جا که وی معتقد است تجربه‌ی قابلِ اعتنا و جدیدی که معانیِ پیرامونی در زندگیِ بسیاری از انسان‌ها را در قرنِ بیستم دچارِ دگرگونی کرد، کشفِ یک قاره یا سیاره‌ای جدید نبود، بل‌که سیر از جهانِ تک مذهبی به چند مذهبی بود. [28]
زندگی با یک مذهب، زندگی در عالمی است که ارزش‌ها و نگرش‌های آن به‌طورِ مطلق، بر زندگیِ انسان حکم‌روایی می‌کند.
و منظورِ من از واژه‌ی «مطلق»، دقیقاً معنای متافیزیکی و الهیاتی آن است، علی‌رغمِ تمامِ نقدهای پوزیتیویستی که درباره‌ی آن وجود دارد.
«نصر»، معتقد است: در زندگیِ انسان‌ها «وضعیتِ مطلق»، همیشه وجود داشته و باید در حقیقت وجود داشته باشد. وی با ارائه‌ی یک مثال، سعی می‌کند مفهومِ چنین برآوردی را توضیح دهد:
امروزه بسیاری از انسان‌ها وجودِ خورشیدهای دیگر را از حیثِ نظری و نجومی، پذیرفته‌اند. اما هم‌چنان ذهنیتِ عادت‌شده‌ی آن‌ها این است که خورشیدِ «ما» همین خورشیدی است که بر اساسِ درکِ حسی‌مان در حالِ چرخیدن به‌دورِ زمین است. یعنی خورشیدی که متعلق به دنیای ما است. دنیایِ ذهنی‌ای که گویا سلامتِ عقلی آن مستلزمِ چنین پذیرشی است. پس نزدِ ایشان خورشیدِ خاصِ خودشان، خورشیدِ «مطلقِ» عالم است. [29]
«نصر»، ترک‌خوردنِ دیواره‌ی چنین الزام‌های مطلقی را با اطلاقی «خوشبختانه یا متأسفانه» برآورد می‌کند. و معتقد است: در دنیا هنوز هم تجانس‌گرایی‌های دینی وجود دارد و حضورِ فیزیکیِ دین‌دارانِ دین‌های مختلف در کنارِ یک‌دیگر نیز ضامنِ قدرتمندی برای ایجادِ ترک در دیواره‌های آن نیست. وی برای نمونه، به اصفهانی‌های مسلمان و مسیحی‌ای اشاره می‌کند که در کنارِ هم زندگی کرده‌اند اما به‌ندرت مقاله‌ای در مقایسه‌ی اسلام و مسحیت نوشته‌اند. و یا به هندوستان اشاره می‌کند که به داشتنِ سنت‌های متنوعِ دینی مشهور است، اما هنوز هم هندی‌های بسیاری وجود دارند که نکته‌ی چندانی درباره‌ی ادیانِ دیگرِ هند نمی‌دانند. [30]
پس به سادگی نمی‌توان ادعا کرد نزدیکیِ فیزیکیِ دین‌ها موجبِ نیازِ آن‌ها به آگاهی از جهانِ مطلقِ یک‌دیگر می‌شود.
به باورِ «نصر»، عواملِ متعددِ دیگری لازم است. البته عواملی که در مواجهه‌ی ما با واقعیات‌های متعددِ زندگی‌، از اوصافی دینی نیز سخن می‌گویند. اوصافی که نفیِ هویت‌های دینی‌شان دشوار است. مانند مواجهه‌ی هنریِ یک انسانِ تحصیل‌کرده‌ی معاصر با واقعیت‌های محسوسی که متأثر از خصوصیاتی معنوی و قدسی است. مثلاً هنگامی که به معماریِ زیبای یک کلیسا، مسجد یا معبدِ خاص می‌نگرد. و یا آوای گوش‌نوازِ برخی سروده‌های معنوی را می‌شنود. [31] گرچه آشنایی او با این مظاهر و درکِ آن‌ها منحصر به محدوده‌ی آثارِ درون-دینیِ خود نمی‌شود.
کسی که با ادبیاتِ «سنت‌جان کراس» آشنایی و با آن سیرِ معنوی داشته، اهمیتِ اشعارِ دینی «جلال‌الدین رومی» را نیز درک می‌کند. حال هرقدر هم که به جهانِ مدرن تعلقِ خاطر داشته باشد. فقط کافی است نسبت به اشعارِ دینی و عرفانی حساس باشد.

پس هنرِ رمزیِ ادیانِ مختلف، در زندگیِ انسانِ غربی حضور دارد حتا اگر گاهی خودِ او نیز نداند آن تابلویِ نقاشی که بر دیوار آویخته درواقع یک تندیس با محتوایِ متافیزیکی و دینی است. تندیسی که ساخته‌ی یک سنتِ هنری در تمدن دیگر است.
البته «نصر»، معتقد است: افرادِ تحصیل‌کرده‌ی غربی باید بر این حضورِ هنری، آگاهی داشته باشند و از آن به‌عنوانِ یک دریچه‌ی ورود بهره‌مند شوند. دریچه‌ای برای ورود به سنت‌های دینیِ دیگر.
[...]
(hide spoiler)]