Vertragsdenken und Utopie Book

"ในขณะที่มานุษยวิทยาแบบของเราเสนอว่า มนุษย์มีเนื้อแท้โดยกำเนิดเป็นสัตว์ ที่จำต้องอาศัยวัฒนธรรมควบคุมไว้ - เพราะหากเรายังคงความเป็นสัตว์ไว้อย่างครบถ้วน เราก็ยังคงเป็นสัตว์ที่อยู่เบื้องล่าง - ความคิดของชาวอเมริกันอินเดียกลับเห็นว่า สัตว์นั้นเคยเป็นมนุษย์ และยังจำต้องเป็นมนุษย์อยู่ต่อไป แม้ว่าจะไม่เป็นมนุษย์อย่างชัดเจนนัก"- Viveiros de Castro

ดีงามมาก ๆ แนะนำเลย โดยเฉพาะสำหรับคนที่ไม่ได้สนใจงานแนวมานุษยวิทยาเลย

ข้อเสนอหลัก ๆ ของซาห์ลินส์คือชี้ให้เห็นว่า คอนเซปต์เรื่องภาวะธรรมชาติ (State of Nature) ที่เป็นหัวใจของการถกเถียงทางการเมือง ปรัชญา ฯลฯ ในปัจจุบัน เป็นเพียงความเข้าใจโลกแบบคับแคบของชาวตะวันตกซะส่วนมาก การแบ่งแยกธรรมชาติออกจากมนุษย์อย่างเสร็จสรรพ และชี้ว่า มนุษย์ในสภาพธรรมชาตินั้น โหดร้าย เห็นแก่ประโยชน์ส่วนตัว วุ่นวาย เป็นอนาธิปัตย์ และจำเป็นต้องมีอะไรบางอย่างหรือใครบางคนที่มีอำนาจสูงสุดมาควบคุมนั้น เป็นฐานคิดที่ส่งผ่านต่อ ๆ กันมาจากสังคมกรีก จากธุซิดิดิส ไปสู่ฮอบส์ สู่สังคมอเมริกันที่อ่านฮอบส์และธุซิดิดิสอีกทีนึง

การพูดถึงภาวะธรรมชาติจึงเป็นเรื่องไร้สาระในสังคมอื่น ๆ ซาห์ลินส์เสนอว่า เรื่องง่าย ๆ ที่คนที่เชื่อในภาวะธรรมชาติในความหมายนี้ทำเป็นไม่สนใจก็คือ เอาเข้าจริง ภาวะธรรมชาติในที่อื่น ๆ สังคมอื่น ๆ ไม่ได้มีอยู่จริง หรือไม่มีมีรูปแบบเดียวกับโลกตะวันตกเลย

ถ้าเราเชื่อว่ามนุษย์ในภาวะธรรมชาติโหดร้ายและเห็นแก่ตัว แล้วเราอธิบายสังคมแบบเครือญาติที่ทุกคนเชื่อมโยงกันในฐานคนเผ่าพันธุ์เดียวกัน ทั้งบนฐานของสายเลือดหรือไม่ เพราะทุกคนเป็นบุตรของพระเจ้าองค์เดียวกัน และจำต้องคอยดูแลกัน และในบางกรณีผูกผันตั้งแต่เกิดจนตาย ได้อย่างไร ทำนองเดียวกับเวลาที่เราพูดถึงมนุษย์เป็นปัจเจกชนที่แยกขาดจากคนอื่น เราอธิบายมนุษย์ที่ชีวิตเชื่อมโยงกันจนความเจ็บป่วยหรือความตายของคนหนึ่งมีผลกระทบต่อคนอื่น ๆ หรือทั้งชุมชนที่เขาอาศัยอยู่ ได้อย่างไร

โลกทัศน์ที่ยึดความเป็นมนุษย์แบบตะวันตกเป็นศูนย์กลางจนราวกับประกาศว่า ตัวข้านี่แหละคือเผ่าพันธุ์มนุษย์ (l'espece, c'est moi) เป็นเพียงภาพลวงตาที่ทำให้เรามองไม่เห็นความจริงว่า การทำความเข้าใจโลกและสิ่งที่เราเรียกกันว่า ธรรมชาติ มีรูปแบบมากมาย

การแบ่งแยกว่าอะไรเป็นธรรมชาติและอะไรเป็นวัฒนธรรมยังเป็นเรื่องไร้สาระเข้าไปใหญ่ เพราะหลักฐานทางมานุษยวิทยาจำนวนมากชี้ให้เห็นว่า สังคมอื่น ๆ ที่อาศัยอยู่ท่ามกลางสิ่งที่เราเรียกว่าธรรมชาติ กลับไม่มีคอนเซปต์เรื่องธรรมชาติอยู่เลย ทำนองเดียวกัน เราคิดว่าตัวมนุษย์สูงส่งกว่าสัตว์ หรือพัฒนาขึ้นมาจากสัตว์ เมื่อเข้าสู่สังคมการเมือง แต่เอาเข้าจริง สังคมบางสังคมกลับไม่ได้เห็นสัตว์และมนุษย์แยกจากกัน มิหนำซ้ำ บางที่ยังเห็น สัตว์ต่างหากที่เป็นมนุษย์ มีจิตวิญญาณเหมือนมนุษย์ มี "วัฒนธรรม" เช่นเดียวกับมนุษย์ ในบางกรณีก็เป็นเทพเจ้าที่เหนือกว่ามนุษย์ หรือพูดให้ถึงรากถึงโคนกว่านั้น ในบางสังคม มนุษย์ไม่ได้เห็นว่า สัตว์และกระทั่ง ต้นไม้ เป็นสิ่งที่แตกต่างจากมนุษย์แม้แต่ร่างกายภายนอก สัตว์คือมนุษย์ และดวงวิญญาณของมนุษย์กับสัตว์/ก็แลกเปลี่ยนกันได้

นี่จึงไม่แปลกที่ใครจะเชื่อว่าลูกกลับชาติมาเกิดเป็นจิ้งจกหรือจระเข้ ไม่แปลก สำหรับคนที่ไม่ได้แบ่งแยกวัฒนธรรมออกจากธรรมชาติ และแบ่งแยกมนุษย์ออกจากสิ่งที่ไม่ใช่มนุษย์ อย่างเด็ดขาด

*โน้ตเพิ่มจากที่คุยกับมิตรสหายสองสามท่าน

โปรเจตที่ซาห์ลินส์เสนอคือ การโต้แย้งการเคลมความเป็นสากลของอะไรต่าง ๆ นานา แต่มิตรสหายท่านหนึ่งเสนอว่า มันไม่เคยบอกว่าไม่มีสิ่งที่เป็นสากล เพียงแต่จะวิพากษ์ว่า ถึงที่สุด สิ่งที่อ้างว่าตัวเองเป็นสากลมันคือบนฐานของ Founding Myth บางอย่าง ซึ่งพูดตามภาษาแบบวัฒนธรรมกำหนดก็คือ เป็นแค่วัฒนธรรมแบบหนึ่งและไม่มีทางเป็นสิ่งสากลได้ นี่จึงเป็นเหตุผลให้มันเปิดเรื่องมาด้วยการโจมตีทฤษฏีการเมืองแบบ "ตะวันตก" ที่ตั้งสมมติฐานอยู่ที่ Founding Myth เกี่ยวกับภาวะธรรมชาติของมนุษย์ที่มีหน้าตาแบบหนึ่ง นั่นเอง