Multiple scattering processes Book

De auteur van dit boek is de Brits-Amerikaanse historicus en oriëntalist Bernard Lewis (1916-2018). Hij was gespecialiseerd in het Midden-Oosten, het Ottomaanse Rijk en de islam. Dit boek is een bewerking en uitbreiding van een eerder boek van hem, 'Race and Colour in Islam' (1971). Naar aanleiding van een Franse vertaling hiervan later vond hij dat enkele correcties nodig waren, evenals uitbreidingen omdat hij begreep dat het thema 'racisme en huidskleur' het best kon onderzocht worden m.b.t. de kwestie van de slavernij. Zijn onderzoek leverde dan dit boek uit 1990 op.

Zoals bekend hebben slavenhandel en slavernij in de islamitische wereld bestaan van voor de Transatlantische slavenhandel tot lang na de afschaffing van slavernij in de westelijke wereld. In de tijd van Mohammed was slavernij een gewone zaak, zoals elders in de ons gekende wereld. Het verwondert dan ook niet dat de koran slavernij niet als problematisch behandelt. Wel zou in de pre-islamitische tijd en in de tijd van Mohammed geen negatieve connotatie bestaan i.v.m. een donkere huidskleur. Het was niet ongewoon dat Afrikaanse vrouwen, in het bijzonder uit Ethiopië, huwden met Arabieren. Volgens de koran is er geen reden tot discriminatie op dat vlak omdat iedereen gelijk was 'in de ogen van Allah'.

Maar er is een groot verschil tussen theorie en praktijk. Bernard Lewis onderzocht talrijke teksten die tot ons gekomen zijn sinds het begin van de islam. Hij stelt zo vast dat er wel degelijk een negatieve connotatie gehecht werd aan een donkere huidskleur en dat zwarten gediscrimineerd werden. Op het vlak van slavenhandel werd er zowel in blanke als zwarte slaven gehandeld. Blanken werden bijvoorbeeld in het Ottomaanse rijk verhandeld, zij waren meestal door Tataren uit de Krim gekidnapt uit (het huidige) Oekraïne. Daarnaast was er de handel in zwarte slaven uit Afrika, die meestal over land aangevoerd werden. Dat betekende in de praktijk karavanen die vele dagen of weken lang doorheen onder meer woestijnen trokken. Door een gebrekkige bevoorrading aan water en voedsel overleefden velen deze uitputtende tocht niet. De handel in blanke slaven viel zo goed als stil nadat de Russen de Krim veroverden. De handel in de zwarte slaven ging door tot in de twintigste eeuw.

Uit documenten en verslagen vernemen we dat blanke slaven meestal meer geld waard waren dan zwarten. Zwarten werden in vele documenten als lelijk en inferieur bestempeld. Een bijzondere kwestie is het verhaal van de eunuchen: dezen werden op jonge leeftijd (8 à 12 jaar) gevangen genomen en ontdaan van testikels en penis. Deze operatie verliep uiteraard niet op medisch verantwoorde manier. Sommigen stierven dan ook ten gevolge van de operatie. De overlevenden waren meer geld waard dan andere slaven, ze werden ingezet als bewaker van harems. Er bestonden zowel blanke als zwarte eunuchen.

Uit vele documenten blijkt dat de slavenhandel vele slachtoffers maakte door de uitputtende reizen. Eens de slaven hun bestemming bereikten, werden ze - alles in acht genomen - menselijk behandeld, zeker als ze een huishoudelijke taak kregen. Blijkbaar behandelden Turken hun slaven beter dan Arabieren. De sharia bevat naar verluidt ook wetgeving die tot in zekere mate slaven beschermt, maar zoals gezegd : er is een verschil tussen theorie en praktijk. Moslims mochten hun slaven niet mishandelen, daarom werd de praktijk van bijvoorbeeld de eunuch-operatie uitgevoerd door derden, niet door moslims. Maar deze mishandeling gebeurde wel op vraag van moslims. Moslims zelf mochten niet tot slaaf gemaakt worden door andere moslims, maar in de praktijk werden soms zwarte Afrikanen die zich tot de islam bekeerd hadden, toch in de slavernij gebracht.

Sinds de negentiende eeuw heeft de Arabische en Turkse slavernij het aureool van "een goede behandeling" gekregen en ontstond het beeld van raciale gelijkheid in de islam. Dat komt omdat een aantal verslagen van reizigers het vergelijk maakten met de mensonterende praktijken en het racisme in Noord- en Zuid-Amerika. Daar werd de slavernij dan wel in de negentiende eeuw afgeschaft, maar bleven zwarten zo goed als rechteloze en achtergestelde burgers. Bernard Lewis concludeert wel dat deze positieve kijk op de slavernij en de zogenaamde raciale gelijkheid in het Midden-Oosten grotendeels een mythe is.